ατόλες

Νησιά με μορφή δακτυλίου που περικλείουν μια λιμνοθάλασσα, της οποίας η διάμετρος μπορεί να φτάσει τα 60-70 μ. Μεταξύ των σχηματισμών της γήινης επιφάνειας, που είναι αποτέλεσμα της δημιουργικής δράσης των κοραλλιών ή ανθοζώων, οι α. είναι οι πιο χαρακτηριστικοί. Ο δακτύλιος, σκεπασμένος από πλουσιότατη βλάστηση, έχει πλάτος συνήθως 300-500 μ. και παρουσιάζει σχεδόν πάντα διακοπές, που σαν ένα είδος καναλιών θέτουν σε επικοινωνία τη λιμνοθάλασσα με το ανοιχτό πέλαγος. Πολυάριθμες είναι οι α. του Ειρηνικού ωκεανού, ειδικά στα αρχιπελάγη της Καρολίνας, των Φίτζι και των Παουμοτού, και του Ινδικού ωκεανού, στα αρχιπελάγη των Μαλδίβων και Λακαδιβών. Στη γλώσσα των Μαλδίβων, η λέξη α. σημαίνει λιμνοθάλασσα. Διάφορες θεωρίες έχουν διατυπωθεί για την εξήγηση της προέλευσης των περίεργων αυτών νησιών· περισσότερο αποδεκτή από τους ειδικούς επιστήμονες είναι η θεωρία του Δαρβίνου (1842). Κατά τον μεγάλο φυσιοδίφη, η προέλευση των α. πρέπει να έχει σχέση με τη βαθμιαία ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας. Γύρω από τα νησάκια, που τα περισσότερα είναι ηφαιστειογενή, ζουν τα κοράλλια, στέρεα προσκολλημένα στα βράχια. Αυτά τα ζώα βρίσκουν το κατάλληλο περιβάλλον διαβίωσης μόνο κοντά στη θαλάσσια επιφάνεια. Γι’ αυτό, όσο η θάλασσα ανυψώνεται σιγά-σιγά ή καθώς λιώνουν οι πολικοί πάγοι ή ακόμα όταν έχουμε βραδείες ανοδικές κινήσεις, η κατασκευή αποικιών από κοράλλια αυξάνεται, για να μπορέσουν να διατηρηθούν, ενώ αυτά που βρίσκονται σε μεγαλύτερο βάθος σιγά-σιγά πεθαίνουν. Όταν το νησάκι βυθιστεί τελείως, εξέχει από τη θάλασσα μόνο μια στεφάνη από κοραλλιογενή εδάφη. Ο σχηματισμός λοιπόν των α. διέρχεται από τρία βασικά διαδοχικά στάδια. Στην αρχή του φαινομένου υπάρχει ένα νησάκι περικυκλωμένο από μια απόκρημνη κοραλλιογενή ακτή. Όσο το νησάκι βυθίζεται σιγά-σιγά κάτω από τη θάλασσα, η αύξηση των αποικιών των κοραλλιών συνεχίζεται γενικά προς την ανοιχτή θάλασσα, οπότε η ακτή αποσπάται από το νησί και αποκτά το σχήμα ενός φράγματος. Τέλος, όταν το νησί έχει τελείως βυθιστεί, έχουμε το σημερινό στάδιο της α., με την οργιαστική βλάστηση. Η ατόλη Ταχάα στην Ωκεανία. Φωτογραφία του αρχιπελάγους Τσάγκος στον ιδικό ωκεανό από δορυφόρο της ΝΑΣΑ, τον Μάιο του 1992. Διακρίνονται δύο ακατοίκητες κοραλλιογενείς ατόλες (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Σχηματική παράσταση των τριών βασικών σταδίων σχηματισμού μιας ατόλης: α) το ηφαιστειογενές νησί βρίσκεται ακόμη έξω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ στη βάση του αρχίζουν να δημιουργούνται οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί· β) το νησί αρχίζει σιγά-σιγά να καταδύεται και τα κοράλλια συνεχίζουν να κατασκευάζουν το οικοδόμημά τους· γ) το νησί εξαφανίζεται τελείως και στη θέση του αφήνει ένα άλλο νησί σχήματος δακτυλίου, κοραλλιογενές. Στο τελευταίο σχήμα (δ), η τομή μιας ατόλης.